2000
pertsonak ia bozkatu eta gero, “Eusko” deituko da. Beste izen batzuk ere
iradoki ziren: “Sos”, “Libera”, “Piku”, “Ttantto”… baina maiatzaren 13an bukatu
ziren bozketak eta AMBES elkarteak (Association pour la création d’une
monnaie locale, basque, écologique et solidaire) hautatutako izena aditzera
eman zuen. “Eusko” izango da, beraz, 2013aren urtarrilaren 1tik aurrera Ipar
Euskal Herrian erabili ahalko den tokiko moneta berriaren izena, euroaren
osagarri bezala.
- Zer da tokiko moneta osagarri bat?
- Noiz hasi ziren moneta osagarriak erabiltzen?
- Nolakoa izango da euskal monetaren egitasmoa?
- Zer abantaila eta ondorio ditu?
- Zein da euskal monetaren etorkizuna?
Zer da tokiko moneta osagarri bat?
Tokiko moneta edo moneta osagarria komunitate zehatz batean erabil
daitekeen diru mota da, gobernu baten babesa ez duena eta ekonomia-ikuspegi
jakin batekin erlazionaturik dagoena. Hainbat eratakoa izan daiteke: denbora
unitateak adierazten ala ohizko dirua bezala funtzionatzen duena, mundu guztian
ala soilik leku batean erabil daitekeena, egitura fisikoa daukana ala
informatikan oinarrituta dagoena.
Noiz hasi ziren moneta osagarriak erabiltzen?
Moneta osagarrien erabilera ugaria eta anitza izan da historian zehar.
Gaur egun, moneta osagarrien 5000 kasu baino gehiago daude. Hauek -ohizko
diruaren antzeko funtzionamendua dutenek, behintzat- Wörgl herri austriarraren eredua
jarraitu ohi dute. Herri honek 1929aren krisia zela eta arazo handiak zituen,
besteak beste, langabezia eta herri lanen geldiketa, eta udala erabat
zorpeturik zegoen.
Egoera larri honi aurre egiteko 1932an moneta osagarri
bat abian ipini zen, udal langileen soldataren zati bat moneta osagarriarekin
ordainduz. SA zen Austriako orduko dirua. Wörgl-eko moneta osagarria
ziurtagiriak ziren. Ziurtagiriek SA-ren balioa zuten, bi ezaugarri bereziekin:
hilero haien balioa %1 batean murrizten zen, eta ziurtagiriak SA-engatik
trukatzean balioaren %2 galtzen zuten. Horrela, alde batetik, ekonomia eta
kontsumoa dinamizatzen ziren eta, beste aldetik, moneta osagarriaren erabilpena
bultzatzen zen.
Onurak laster iritsi ziren. Inflaziorik agertu ez,
langabezia gutxitu eta zorra txikiagotu zen. Hala ere, Austriako botere zentralek
esperientzia hau urte bat betetzeke zuenean bertan behera utzi zuten eta
arazoak itzuli egin ziren Wörgl-eko herritarrentzat.
Nolakoa izango da euskal monetaren egitasmoa?
Euskal monetaren egitasmoa 2013ko urtarrilaren 1ean hasiko da, egun
zehatz horretan hasiko baita euskoen erabilpena. Baina euskoa haratago doa.
Esan bezala, moneta osagarriak ekonomiaren ikuspuntu jakin batetik abiatzen
dira. Euskoaren kasuan, moneta ekologikoa, soziala eta euskalduna da, eta honek
esan nahi du euskoaren erabilera ekologikoki, sozialki edota kulturalki onurak
dakarrela. Kontuan hartu behar da, hala ere, moneta osagarri batez ari garela,
hots, euroaren osagarria eta ez ordezkaria izan nahi duen monetaz.
Fisikoki, ezin faltsugarriak izango diren txarteletan datza euskoa, Ipar
Euskal Herriko irudiak izango dituztenak. Euroak euskal
monetaz ordezkatzeko partikularrek truke guneetara joan beharko dute, eta
trukaturiko euroak banku bateko berme funtsean emango dira.
Lan handia dago euskoa bezalako tokiko moneta baten atzean. Zehazki, Ipar
Euskal Herrian sare bat sortu dute. Sare honetan erabili ahalko da euskoa, eta
sarean dauden enpresek hainbat konpromiso hartu dituzte ingurugiroarekin,
gizarte arazoekin edo euskal kulturarekin. Adibidez, euskoa erabili nahi duen
enpresak edo dendak elebitasuna erabili behar du bere barne (hala nola, jatetxe
bat bada, menuak euskaraz emanez), edo, beste kasu batean, tokiko produktuak
saldu behar ditu, edo bertako hornitzaileekin lan egin, eta, era berean, kate
internazionalekin eta enpresa kutsatzaileekin ez. Horrela, esaterako, enpresa
transnazionalak saretik kanpo daude. Beraz, ikus daitekeenez, euskoak erabiltzean bezeroak badaki enpresa horrek ingurugiroa, euskara edota tokiko ekonomia sustatzen ari dela.
Euskal monetaren egitasmoa Wörgl-ekoarekin zenbait puntu
ditu berdin. Euskoa euroaren baliokidea izango da, eta tratamendu bera izango
du, baita zergen aldetik ere. Euskoa euroengatik trukatuko denean balioaren %5a
kenduko zaio, hau da 100 eusko euroengatik trukatzean erabiltzaileak 95 euro
jasoko ditu. Alderantziz (euroak euskoengatik trukatzean) ez da halakorik
gertatuko. Hau horrela egiten da euskoak erabil daitezkeen sarean dauden
merkatariek bezeroen fideltasuna irabazten dutelako, eta, besteak beste, euskal monetaren egitasmoa finantzatzeko balio du. Bakarrik enpresariek
trukatu ahalko dituzte euskoak eurotara. Gainera, hiruhilabetero euskoa bere
balioaren %2a galduko du, horrela euskal monetaren erabilera sustatu eta
espekulazioa galarazten dira, ez baita moneta osagarri hau aurrezteko egin,
baizik eta, esan bezala, tokiko merkataritza bultzatzeko, euskal kulturaren
alde egiteko, aberastasuna birtokiratzeko edota ingurugiroa zaintzeko.
Zer abantaila eta ondorio ditu?
Jadanik aipatu dira euskal monetaren erabileraren zergatiak eta
helburuak: Tokiko merkataritza
bultzatu, euskal kultura eta euskara sustatu, aberastasuna birtokiratu,
bezeroen fideltasuna indartu, ingurugiroa zaindu eta kutsadura gutxitu. Hala
ere badaude inguruko beste ondorio.
Diruaren teoria kuantitatiboaren arabera:
P prezioen maila izanik, Q ekoizpen maila, M diru kopurua eta V diruaren abiadura, hau da, dirua urtero eskuz aldatzen den abiadura. Berdintasun honen arabera, lau elementuetatik bat handitzen edo txikitzen bada, beste elementu bat (edo batzuek) handitu edo txikitu beharko da berdintasuna mantentzeko.P*Q=M*V
Wörgl-en ipini ziren neurriak,
euskoaren antzekoak, diruaren abiadura handi dezakete. Beraz, teoriaren
arabera, berdintasuna mantentzeko, diru kopurua iraunkor mantentzen bada,
euskoaren ekimenarekin gertatzen den bezala, diruaren abiadura handitzen
denenean prezioak handitu behar dira, inflazioa agertuz. Hala ere, Wörgl-eko kasuan ez zen
halakorik gertatu eta ez zen inflaziorik azaldu, baina adibide honetan kontuan
hartu behar da oso denbora tarte laburrean martxan egondako esperientzia dela Wörgl-ekoa, eta epe luzera
balitekeela inflazioa agertzea.
Gerta liteke diruaren abiadura handitzean ekoizpena
haunditzea ere, baina hau ez da, printzipioz, gertatuko, ekoizpenak epe luzera
beste faktoreen araberakoa baita.
Azkenik, baliteke, soilik, diruaren abiadura ez
handitzea, baizik eta bakarrik jendeak eusko gehiago erabiltzea euroen ordez. Hala
eta guztiz ere, bertako salerosketarako egina da euskoa, enpresa handietatik
urrun, eta beraz ez dirudi makroekonomikoki eragin handia izango duela Ipar
Euskal Herrian. Euskoaren eragina beste egoeratan nabariko ahal da, bereziki,
euskal kulturarekin, fideltasunarekin, ekologiarekin eta aberastasuna
birtokiratzearekin bezalako gaietan. Honekin batera, moneta erabiltzen dutenen
artean elkartasun sentimendu bat sor dezake, baita leku batekiko atxikimendua
indartu ere. Azken finean, “benetako ekonomiaren” eta ez “finantza ekonomiaren”
zerbitzura dagoen moneta izatera deitua dago euskoa. Kontuan hartu behar da moneta honen
ekimena era demokratikoan eta parte-hartzailean jarri dela abian, izena
hautatzean, adibidez, eta haren erabilera guztiz borondatezkoa dela, bai
partikularrentzat, bai enpresentzat.
Euskal moneta ez da, hasiera batean, krisi ekonomikoari
aurre egiteko bide bat, sortzaileek diotenez. Baina agerikoa da gaur egungo
krisi ekonomikoak sistema sozioekomikoaren arazoak zein gabeziak indartu
dituela, bide ekonomiko berriak aurkitzera bultzatuz eta orain arte ekonomiak
ahazturiko baloreak –elkartasuna, kultura, ingurugiroa, tokian tokiko garapena-
berreskuratuz. Euskal moneta, beraz, gure bizitzan izan nahi ohi ditugun balore
asko errealitatera eramateko aukera zuzen bat izan daiteke.
Zein da euskal monetaren etorkizuna?
Euskal
moneta Ipar Euskal Herrian hasiko da 2013an, eta esperientzia positiboa eta
jendearen parte-hartzea badauka, Hego Euskal Herrira eramateko ideia dago, beti
hiru dimentsioak errespetatuz, sortzaileen hitzetan.
Egitasmo
honek jasoko duen inplikazioan eta erabileran datza arrakastaren gakoa, eta
orain arte izan duen parte hartzea handia izan bada itxoin beharko dugu jendeak
eskuartean euskoak izango dituen arte, euskal ekimen berri hau aurrera eramanez
eta, agian, eguneroko bizitzaren parte bihurtuz.
Gehiago
jakiteko:
Tokiko moneta
osagarriei buruz:
Euskal moneta berriari buruz:
Diruaren teoria kuantitatiboari buruz:
No hay comentarios:
Publicar un comentario