Frantziako pasealekua, Santa Katalina zubitik gertu, Wallace iturri batekin |
Frantziako pasealekuaren
baranda, esaterako, Miramar parkera eramaten duen Mirakontxa pasealekuan
dagoenaren bera da, nahiz eta biak kolore ezberdinez margotuak egon: txuriz lehenengoa,
berde ilunez azken hau. Baranda hau hasiera batean Kontxako pasealekuan zegoen,
baina 1910an gaur egun dirauen eta Donostiaren ikur adierazgarrienetakoa
bihurtu den Kontxako Baranda ipini eta aurretik zegoen baranda Mirakontxa eta
Frantziako pasealekuetara eraman zuten.
Ez da baranda historia berezia duen Frantziako pasealekuaren osagai bakarra. Lorategietan hiru irudi zuri hauteman daitezke. Begirada azkar batean, badirudi apaingarri hutsak direla: bakoitzean lau emakumezko-irudikapen kupula bati eutsiz, eginkizun zehatzik gabeak, eskulturagilearen artelan apetatsu batzuk.
Baina
Erromantizismoaz eta Belle Époque-z blai dagoen hiri batean egia
ezin da hain arrunta izan. Nahiz eta irudi ez, egun apaingarritzat ditugun hiru
eskultura hauek iturri lirainak eta erabilgarriak izan ziren, eta dauden
pasealekua bezala, Frantzian dute sorlekua, Parisen zuzenki. Wallace Iturriak
dira.
Iturri
mota hauen iturburua 1870ko hamarkadako Paris kementsuan bilatu behar da.
1870ko frantziar-prusiar gerra eta gero, 1871an Parisko Komuna deitzen den
mugimendu iraultzailea gertatu zen, eta honen errepresioa ondoren. Guzti hau
zela eta, garaiko Paris hirian hondamen eta galera handiak zeuden. Larrienetako
bat ura zen, gero eta urriagoa, gero eta garestiagoa, jende askoren aukeretatik
urrun. Ardoa ere ura baino merkeagoa zen, eta honek osasun zein garbitasun
arazo biziak sortzen zituen. Richard Wallace orduko Parisen bizi zen Sir
britainiar dirudun bat zen. Gauzatu zituen filantropia lan anitzen artean,
badago nahiko ospea eskuratu duen bat, hain zuzen, bere abizena daramatzaten
iturriak asmatzea eta sustatzea, Wallace iturriak.
Wallace iturriaren kupula |
Wallace
iturriak dotoretasun eta teknika irizpideei darraizkie. Dotoretasunaren
aldetik, nabarmenak izanik eta aldi berean ingurunearekin bat etorriz. Hau
irudien tamainan eta kolorean (hasiera batean, berde iluna) eragin zuen.
Teknikaren aldetik, garaiko Parisen bi milioi inguru gizabanako bizi zirela
kontuan hartuz, kostu murriztukoak eta materiala lantzen eta mantentzen
errazekoak. Hau burdin galdatu grisa erabiliz lortu zen, burdinaren aleazio bat
dena, karbono eta silizio ehuneko baxuak dituena. Merkea da, sendoa eta
lantzen erraza. Gainera, silizioa korrosioa saihesteko balio du. Gaur egun
ere ingeniaritzan sarri erabiltzen den materiala da.
Ura jario zen iturburua |
Wallace
iturrien zenbait mota daude, baina ospetsuena Donostian aurki daitekeena
eta Parisen ere ugariena dena da. Osaera zaindua du: lau alde handiagoak
dituen oinarri ortogonal baten gainean lau kariatide edo zutabe lana dagiten
lau emakumezko irudi, kupula bati eutsiz, zeinetik ura darion, edalontzi batez
hartzeko modukoa.
Iturria Charles-Auguste Lebourg eskulturagileak
eratu zuen, eta Val d'Osne-ko
galdategietan egiten ziren. 2,71 metroko luzera eta 610 kg-ko pisua omen dute, eta itsas eta natura gaiekin apainduta daude, baita izurde irudiekin ere.
Lau kariatideak berdinak dirudite, edo behintzat hauxe da hain orekatua eta
landua den ederlan batean espero zitekeena. Haatik, kariatide bakoitza
kanpoaldetik ezberdina eta zentzu zehatz batekoa da. Lau dohain eta lau
urtaroak irudikatzen dituzte: Karitatea eta uda, Neurritasuna eta udazkena,
Ontasuna eta negua, Soiltasuna eta udaberria. Neurritasuna eta
Soiltasuna begiak itxiak dituzte.
Iturriak hasiera batean Parisen instalatu ziren, baina 1889. urtean Pariseko Erakusketa Unibertsala izan, Wallace iturriak atseginak suertatu eta Val d'Osne-ko galdategiei hiri zein partikular askok eskaerak bidaltzen hasi ziren. Ziurrenik horrela eskuratu zuen Donostiak bere hiru Wallace iturriak. Lehenbizi Kontxako pasealekuan ipini ziren, baina XX. mendearen hasieran aldaketa sakonak bertan egin eta gero –jadanik aipatu den barandaren aldatzea, kasu- iturriok Frantziako pasealekura lekualdatu zituzten, baina ordurako euren iturri-eginkizunik gabe, edergailu dotore huts bezala. 1889ko Erakusketa Unibertsalean ere Eiffel dorrea eraiki zen. Xelebrea da Frantziako pasealekuaren mutur batean, Maria Cristina zubiaren aurrean, Iparraldeko tren geltokia egotea, eta hain zuzen geltoki honetan dagoen markesina ere Gustave Eiffel ingeniariaren tailerretatik atera zen. Geltoki honen inaugurazioan Gustavo Adolfo Bécquer poeta erromantikoa egon zen.
Iturriaren atzean, Iparraldeko tren geltokiaren hormak ikus daitezke ezkien artean, gorriz |
Gaur
egun Wallace iturriak fabrikatzen jarraitzen dute, baina aurrenak eta
jatorrizkoak oraindik urtea eta galdategia markatua dute beren aldeetan.
Noizbait
izango ote dira berriro Donostiako eskultura zahar hauek iturriak? Aterako al
da beste behin, lehen bezala, ura haien kupula zurietatik? Haiengana zakurrak
gerturatu beharrean joango ote dira, etorkizuneko Donostian, edaria asetzeko
premiarekin bidaiari nahiz hiritarrak? Edo jarraituko dute gaur bezala lau
kariatide hotz eta sosegatuak kupula hustu bat sostengatzen, Frantziako
pasealekuko lau aldetara begira, Belle Époque galdu eta berriz itzuliko
ez den baten itxaroan?
Gehiago jakiteko, artikulu hau partzialki osatzeko erabilitako zenbait iturri kontsulta daitezke:
http://fr.wikipedia.org/wiki/Fontaine_Wallace
http://www.diariovasco.com/prensa/20070729/san_sebastian/tras-fuentes-richard-wallace_20070729.html
http://www.donostia.org/info/ciudadano/pyj_parquesjardinesguia.nsf/vowebcontenidosid/nt0000092e?opendocument&idioma=eus&id=a509887513127&cat=otros&doc=d
http://www.gipuzkoatour.com/07lomejordedonosti_elpaseodefrancia.html
http://www.diariovasco.com/prensa/20070729/san_sebastian/tras-fuentes-richard-wallace_20070729.html
http://www.donostia.org/info/ciudadano/pyj_parquesjardinesguia.nsf/vowebcontenidosid/nt0000092e?opendocument&idioma=eus&id=a509887513127&cat=otros&doc=d
http://www.gipuzkoatour.com/07lomejordedonosti_elpaseodefrancia.html
No hay comentarios:
Publicar un comentario